anemie, bloedarmoede
ten
Algemeen
Bloedarmoede (anemie, van Grieks αναιμα, bloedloos) is een toestand waarbij er sprake is van een te laag
gehalte aan hemoglobine (Hb) in het bloed. Hemoglobine is het rode, zuurstof- en koolstofdioxidetransporterende eiwit in bloed, dat zich bevindt
in de rode bloedcellen. Bloedarmoede is dus niet het hebben van "te weinig"
bloed, zoals wel eens gedacht wordt.
Hemoglobine bevat ijzer, en een tekort aan ijzer leidt dan ook tot
bloedarmoede. Een tekort aan ijzer kan het directe gevolg zijn van te weinig
ijzer in de voeding, maar ook het gevolg van onvermogen het ijzer op te
nemen of door een verhoogd verlies van reeds aanwezig ijzer. IJzertekort is
echter niet de enige oorzaak van anemie, er zijn nog tientallen andere
mogelijke oorzaken, merendeels zeldzaam tot zeer zeldzaam.
Bloedarmoede kan ontstaan door:
- verminderde productie van bloedcellen:
- tekort aan ijzer (ferriprieve anemie);
- tekort aan vitamine B12 (megaloblastische anemie);
- tekort aan foliumzuur (megaloblastische anemie);
- tekort aan intrinsic factor (pernicieuze anemie);
- door erfelijke afwijkende vormen van hemoglobine (b.v. thalassemie);
- chronische ziekten zoals reuma, chronische infectieziekten of kwaadaardige gezwellen;
- beenmergziekten waarbij de productie verminderd is (aplastische anemie);
- ziekten waarbij het beenmerg verdwijnt, b.v. door verdringing door tumorcellen.
- .verhoogde afbraak van bloedcellen:
- door afwijkingen aan de cellen zelf (ovalocytose, sferocytose);
- door erfelijke afwijkende vormen van hemoglobine (b.v. sikkelcelanemie);
- door aantasting van de rode bloedcellen door eencellige parasieten (bv. malaria);
- door auto-immuunprocessen;
- door splenomegalie;
- door enzymdeficiënties, bv G6P dehydrogenase deficiëntie en pyruvaat kinase deficiëntie;
- door membraanafwijkingen, bv paroxismale nocturnale hemoglobinurie of erfelijke sferocytose;
- door immunohemolytische anemie;
- door microangiopathieën, bv trombotische trombocytopenische purpura of hemolytisch uremisch syndroom.
- door bloedverlies.
In dit geval onderscheidt men bloedverlies dat zo groot is dat er meer bloed wordt verloren dan door het lichaam snel gemaakt kan worden (bevalling, grote verwondingen) en langdurig gering bloedverlies waardoor de ijzervoorraad van het lichaam langzaam uitgeput raakt.- bij verwondingen of bij een bevalling;
- bij zware menstruaties;
- bij langdurig, vaak ongemerkt bloedverlies uit de darm (poliepen, tumoren, parasieten (met name wormen).
IJzertekort
Dit is, bij mensen, de meest voorkomende oorzaak van bloedarmoede. Door
bloedverlies bij de menstruatie gaat veel ijzer verloren, en/of door te
weinig ijzerhoudend voedsel te eten wordt de synthese van hemoglobine
geremd. Deze vorm van bloedarmoede komt dan ook vaak voor bij vrouwen in de
vruchtbare leeftijd. Dit is wel te behandelen door ijzerhoudend voedsel te
nuttigen zoals vlees, eigeel, vis, donkergroene bladgroenten, peulvruchten,
noten, melk, tomaten en worteltjes. Bij langdurige sterke menstruaties zal
ijzer in tabletvorm (staalpillen) moeten worden bijgegeven. Door extra
vitamine C te eten wordt de opname van ijzer in bloed bevorderd. Vitamine C
komt vooral voor in vers fruit (frambozen, druiven, bramen, peren, appels)
of vers geperste sinaasappelsap.
Als de oorzaak van een ijzergebreksanemie (ferriprieve anemie) niet op
voorhand duidelijk is (bv. zware menstruaties) dient nader onderzoek gedaan
te worden om b.v. een darmtumor waarbij de patiënt dagelijks ongemerkt een
paar ml bloed verliest uit te sluiten. Bij mensen afkomstig uit Afrika en
het gebied rond de Middellandse zee komen hemoglobinopathieën veel meer voor
dan bij mensen afkomstig van noordelijker gebieden. Dit is waarschijnlijk
een gevolg van selectiedruk door malaria die voorkomt in warmere
klimaatsgebieden: die verloopt vaak minder ernstig bij een hemoglobinopathie.
Een veel voorkomende oorzaak van bloedarmoede bij honden is bloedafbraak of
haemolyse.
Infecties
Ernstige infecties en andere chronische ziekten die veel van de
energie van het lichaam vergen kunnen leiden tot bloedarmoede. Door de
bloedarmoede heb je minder weerstand tegen infecties, waardoor er
andere infecties kunnen ontstaan. Kans op chronische infecties is dan
ook aanwezig.
Bloedverlies
Bij (veel) bloedverlies (bijvoorbeeld bij een ongeval of grote
operatie) kan ook bloedarmoede optreden. Dit kan - als de situatie
zeer ernstig is- verholpen worden door een bloedtransfusie. Bij
geringere bloedarmoede na een grote bloeding geeft men liever ijzer en
laat het lichaam zelf de nodige nieuwe bloedcellen maken. Versterkt
bloedverlies kan ook optreden als er een erfelijke stoornis is in de
bloedstolling (hemofilie), waardoor men blijft bloeden, ook bij een
relatief klein ongeval (sneetje in de vinger, bloedneus). Ook het
gebruik van antistollingsmiddelen kan leiden tot meer bloedverlies.
Gebrek aan vitamine B12
Deze vorm van bloedarmoede wordt niet altijd ontdekt. Vooral ouderen
kunnen last krijgen van een vitamine B12 gebrek als hun stofwisseling
stoornissen gaat vertonen. Door het gebrek aan vitamine B12 wordt de
vorming van rode bloedcellen verstoord. Hierdoor kan men erg vermoeid
raken. Tekorten aan vitamine B12 kunnen ontstaan door deficiënte
voeding, namelijk te weinig dierlijke producten, maar ook door een
verworven defect in de opname van vitamine B12 (pernicieuze anemie).
Bij bloedarmoede door gebrek aan vitamine B12 of aan foliumzuur zijn
de bloedcellen die men nog heeft meestal te groot; bij ijzergebrek
juist meestal te klein.
Symptomen
Veel voorkomende kenmerken en symptomen bij bloedarmoede zijn:
- Vermoeidheid sneller dan normaal;
- Kortademigheid sneller dan normaal;
- Tachycardie (snel hartritme);
- Hoofdpijn;
- Algemeen zwaktegevoel.
Bij ernstiger bloedarmoede ziet men soms:
- Bleke huid (met name onder de vingernagels);
- Bleke lippen;
- Hartkloppingen;
- Duizeligheid;
- Oorsuizingen;
- Koude handen en voeten;
- Tintelingen in de voeten gevolgd door het gevoel te hebben op bobbels/bollingen te lopen;
- Bij mensen met vernauwde kransslagaders kan het eerste symptoom van bloedarmoede wel eens zijn dat ze sneller pijn op de borst krijgen;
- Gebarsten mondhoeken, of scheurtjes in de lippen.
Tot slot
Het schatten van de bloedarmoede door naar de
patiënt te kijken is echter lastig en men kan zich heel makkelijk vergissen.
Bovendien kan iemand een zeer forse bloedarmoede hebben zonder klachten of
tekenen. Bloedarmoede kan objectief vastgesteld worden door bloedonderzoek.
Afhankelijk van de oorzaak van de bloedarmoede zal de arts een geschikte
medicatie voorschrijven. Sommige vormen zijn onbehandelbaar. Die zijn
gelukkig meestal of zeldzaam, of niet ernstig.