home

  

tardieve dyskinesie, TD, bewegingsstoornis door geneesmiddelen

register

  

ten

 

 

 

  

Inleiding
Tardieve dyskinesie (TD) is een bewegingsstoornis als reactie op bepaalde geneesmiddelen. Tardief betekent ongeveer 'laat ontstaan' en dyskinesie betekent 'verkeerde beweging'. De mate van dyskinesie is persoonsafhankelijk. Hoe tardieve dyskinesie precies ontstaat is nog onduidelijk. Het heeft waarschijnlijk te maken met veranderingen in de basale ganglia.

  • Vormen
    Orofaciale dyskinesie; de meest voorkomende vorm van tardieve dyskinesie. Het gaat hier om abnormale bewegingen van het gelaat en de mond. Kenmerken zijn:

    • herhaaldelijk smakken

    • kauwbewegingen maken

    • problemen met slikken

    • wenkbrauwen optrekken

    • wegdraaien van de ogen

    • wangen opblazen

  • Tardieve acathisie; mensen met acathisie zijn innerlijk onrustig. Ze kunnen ook moeilijk stil blijven zitten of staan

  • Ballisme; heftige bewegingen waarbij een arm of been plots uitschiet

  • Chorea; onregelmatige bewegingen die overgaan van de ene spiergroep naar de ander

  • Tardieve myoclonus; plotselinge, snelle, schokachtige spiertrekjes die over het hele lichaam kunnen voorkomen

  • Tardieve tremor; onwillekeurig ritmisch en aanhoudelijk beven

  • Tardieve tics; herhaaldelijk gemaakte, typische bewegingen

  • Tourettisme; lijkt op het syndroom van Gilles de la Tourette

Behandeling
Er is geen medicijn tegen tardieve dyskinesie. Wel zijn er middelen die de verschijnselen tegengaan (clonazepam).

Suppletie met vitamine E is een behandeloptie bij patiënten met TD die zich pas recent is gediagnosticeerd. Het eten van vitamine E rijke voeding wordt aanbevolen. Vitamine E uit een multivitaminepreparaat biedt een alternatief. Meestal bevatten die 30 IE alfa-tocopherol, gebruik van preparaten met hoge doses vitamine E (400 IE alfa-tocopherol) wordt afgeraden.

Er zijn ook aanwijzingen dat patiënten met tardieve dyskinesie een verminderd vermogen hebben om het aminozuur fenylalanine uit het bloed te verwijderen. Suppletie met vertakte aminozuren (leucine, isoleucine en valine) zou dan deze fenylalanineniveaus weer kunnen verlagen. In een klinisch onderzoek bij 36 psychiatrische patiënten bleek suppletie met deze aminozuren, ook wel BCAA's genoemd naar de Engelse afkorting, langs deze weg inderdaad de symptomen van tardieve dyskenesie aanmerkelijk te kunnen verlagen.

 

Geneesmiddelen die in verband worden gebracht met tardieve dyskinesie

Antipsychotica
In het overgrote deel van de gevallen wordt tardieve dyskinesie veroorzaakt door antipsychotica. Zowel de klassieke (oudere) als de atypische (nieuwere) antipsychotica kunnen aanleiding geven tot het krijgen van TD. Het risico op het ontwikkelen van TD veroorzaakt door klassieke middelen is vijf maal groter, dan bij gebruik van de atypische middelen.

 

Andere medicijnen
Ook andere geneesmiddelen worden met TD in verband gebracht, maar het gaat dat steeds om één of enkele gerapporteerde verbanden, wat wetenschappelijk geen bewijs is voor een oorzakelijk verband. Er bestaat slechts 1 case-report waarin melding wordt gemaakt dat het antidepressivum imipramine een orofaciale dyskinesie veroorzaakte.[5] Van de SSRI fluoxetine bestaan 2 case-reports waarin wordt aangegeven dat fluoxetine wordt geassocieerd met het ontwikkelen van een TD.[6][7]Van een andere SSRI, paroxetine is eenmaal melding gemaakt dat het in verband werd gebracht met TD.[8]

Carbamazepine, een anti-epilepticum kan een TD-achtig syndroom veroorzaken. Het betreft slechts 1 case-report.[9] Paradoxaal: carbamazepine is echter ook in (dier)onderzoek in verband met de behandeling van TD.[10] Fenytoïne, een ander anti-epilepticum, veroorzaakt geen TD, maar kan een bestaande TD wel verergeren.[11]

In Amerika ligt Risperdal® (stofnaam risperidon) sinds 2007 meer en meer onder vuur. Het middel heeft reeds bij meerdere patiënten tardieve dyskinesie veroorzaakt. Reeds in 2000 kende een jury in Philadelphia $6,7 miljoen toe aan een patiënt met tardieve dyskinesie veroorzaakt door het antipsychoticum Risperdal. Overigens verloopt op dit ogenblik het patent van Janssen Pharmaceutica. Het wordt vervangen door Invega wat zeer sterk lijkt op Risperdal.