home

Obsessief Compulsieve Stoornis - OCS. dwangneurose

register
BEGINLETTER: index A index B index C index D index E index F index G index H index I index J index K index L index M index N index O index P index Q index R index S index T index U index V index W index X index Y index Z

Inleiding
De obsessief-compulsieve stoornis (OCS) is een psychische aandoening die in het DSM-IV is gecategoriseerd als angststoornis. De oude naam van de aandoening is dwangneurose. OCS komt in verschillende vormen voor, maar het meest voorkomende kenmerk is een obsessieve drang om bepaalde handelingen uit te voeren, die rituelen worden genoemd. De OCS-patiënt voert deze handelingen (compulsies) uit als reactie op dwangmatige gedachten (obsessies). Voor anderen lijken deze handelingen overbodig en zij hebben ook geen oog voor de details, maar voor de patiënt zijn deze handelingen van vitaal belang en moeten volgens een bepaald patroon worden uitgevoerd om vermeende nadelige gevolgen te voorkomen. Voorbeelden zijn het zeer vaak controleren of een deur gesloten is of het overmatig vaak wassen van de handen (smetvrees, niet te verwarren met de specifieke mysofobie).

Oorzaken
Psychiatrische aandoeningen zijn complex en daarom is het aanwijzen van een specifieke oorzaak meestal niet mogelijk. In het algemeen kan men stellen dat de interactie van genetische –en omgevingsfactoren de vatbaarheid voor het ontwikkelen van OCS veroorzaken.

• Genetische factoren.
  Uit tweelingenonderzoek blijkt dat genetische factoren een rol spelen: Als de helft van een eeneiige tweeling OCS heeft, dan is de kans dat de andere helft het ook heeft groter dan bij “gewone” tweelingen. Tevens is het zo dat de kans op het ontwikkelen van OCS ook groter is voor personen met een kind of ouder die OCS heeft, vergeleken met de algehele bevolking.

• Hersenbeschadiging.
  In zeldzame gevallen is een hersenbeschadiging de oorzaak van OCS.

  • Encefalitis

  • Streptokokken infectie bij kinderen

  • Diverse soorten hersenbeschadiging, direct voorafgaand aan het optreden van OCS

• Neurologische afwijkingen.
  Er is enig bewijs dat neurologische afwijkingen de basis vormen voor het ontwikkelen van OCS. Patiënten met OCS hebben meer grijze stof en minder witte stof in hun hersenen, vergeleken normale controle personen.
  Uit onderzoek blijkt dat de hersenactiviteit van OCS patiënten afwijkt van die van gezonde personen. Na succesvolle behandeling met gedragstherapie of medicijnen (SSRIs) normaliseert zich de aanvankelijk afwijkende hersenactiviteit.[2] Ook is gebleken dat toepassing van DBS (deep brain stimulation) in een gebied vlak naast de amygdala een gunstig therapeutisch effect kan hebben op de ziekte. Het laatste suggereert dat OCS kan samenhangen met een verstoring van bepaalde circuits in het limbisch systeem van de hersenen die betrokken zijn bij regulatie van basale emoties (zie Damiaan Denys e.a.).

Diversen
De meeste OCS-patiënten zijn zich er terdege van bewust dat hun gedrag niet rationeel is, maar toch blijven ze hun dwangmatige handelingen uitvoeren om te voorkomen dat ze angstig of gespannen worden. Andere patiënten zien hun gedrag niet als uitzonderlijk en zijn daarvan ook niet te overtuigen. In dat geval is hun OCS verwant aan een persoonlijkheidsstoornis en heeft het een andere naam, namelijk OCPS (Obsessive-compulsive personality disorder (OCPD), dwangmatige- of obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS)) en moet niet verward worden met OCS. Er is nog een derde groep die geen dwangmatige handelingen verricht. In hun geval blijft het ziektebeeld beperkt tot dwanggedachten. Bij deze laatste groep komt het voor dat zich uiteindelijk toch rituelen (dwanghandelingen) ontwikkelen om de dwanggedachten te neutraliseren.

OCS moet - zoals gezegd - worden onderscheiden van de obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS), die in de psychiatrie wordt gedefinieerd als een eigenschap van de persoonlijkheid in plaats van een angststoornis. De term obsessief wordt ook in andere contexten gebruikt, vaak om aan te geven dat iemand zeer geconcentreerd of perfectionistisch met zijn taken bezig is. In dit geval is er natuurlijk lang niet altijd sprake van een stoornis. Dit is pas het geval als het obsessieve of compulsieve gedrag normaal functioneren in de weg staat. Het is ook van belang om OCS en andere typen van angst of spanning te onderscheiden, waaronder de spanningen en stress die in het dagelijks leven kunnen voorkomen.

Diagnostische criteria
Het DSM-IV geeft de volgende criteria voor de obsessief-compulsieve stoornis:

• A. Obsessies of compulsies:

1. Criteria voor obsessies (dwangmatige gedachten):
   Herhaaldelijke en aanhoudende gedachten, impulsen of beelden die tijdens de stoornis worden ervaren als opgedrongen of misplaatst en die angst of spanning veroorzaken.

2. De gedachten, impulsen of beelden zijn niet uitsluitend veroorzaakt door zorgen over alledaagse problemen.

3. De persoon probeert de gedachten, impulsen of beelden te negeren of ze te neutraliseren met andere gedachten of handelingen.

4. De persoon realiseert zich dat de obsessieve gedachten, impulsen of beelden een product van zijn eigen geest zijn (niet opgelegd door gedachte-inbrenging).

Criteria voor compulsies (dwangmatige handelingen):

1. Herhaald gedrag (bv. handen wassen, (smetvrees) ordenen, controleren) of geestelijke handelingen (bv. bidden, tellen, woorden zachtjes herhalen) die de persoon uitvoert als reactie op een obsessie of die worden uitgevoerd volgens strikte regels.

2. Het gedrag of de geestelijke handelingen zijn gericht op het voorkomen of verminderen van spanning of het voorkomen van een gevreesde situatie. Deze gedragspatronen of geestelijke handelingen hangen echter niet reëel samen met de gebeurtenis die verminderd of voorkomen moet worden of zijn duidelijk overdreven.

• B. Op een bepaald punt tijdens de aandoening ziet de persoon in dat de obsessies of compulsies overdreven en onnodig zijn. N.B.: Dit is niet van toepassing op kinderen.

• C. De obsessies of compulsies veroorzaken duidelijk spanning, kosten veel tijd (meer dan een uur per dag) of doen ernstig inbreuk op de dagelijkse bezigheden, het werk (of studie) of sociale activiteiten en relaties.

• D. Als een andere aandoening uit As I is geconstateerd, blijft de inhoud van de obsessies of compulsies daartoe niet beperkt (bv. preoccupatie met voedsel bij een eetstoornis, haar uittrekken bij trichotillomanie, bezorgdheid over het uiterlijk bij een stoornis van de lichaamsbeleving, preoccupatie met drugs bij een verslavingsstoornis, preoccupatie met een ernstige ziekte bij hypochondrie, preoccupatie met seksuele driften of fantasieën bij parafilie of schuldgevoelens bij klinische depressie).

• E. De stoornis is niet het gevolg van het innemen van een substantie (bijvoorbeeld drugs of geneesmiddelen) of een somatische aandoening.

Behandeling
De behandeling van OCS kan bestaan uit een vorm van gedragstherapie, met name bepaalde vormen van cognitieve gedragstherapie. Hierbij wordt de patiënt herhaaldelijk blootgesteld aan de gevreesde situatie (bijvoorbeeld het aanraken van een “besmet” voorwerp) en mag de patiënt de bijbehorende dwangmatige handeling (bijvb. handenwassen) niet uitvoeren. De patiënt begint met blootstelling aan een situatie die slechts een beperkte angst/dwangmatigheid oproept, en het proces wordt herhaald totdat de situatie nog slechts een minimale angst/dwangmatigheid oproept. Vervolgens herhaalt men dit in situaties die voor de patiënt aanvankelijk steeds moeilijker zijn: stapsgewijs worden dus steeds moeilijker/dwangmatiger situaties aangepakt.
Een andere pijler van de behandeling bestaat eruit dat men de patiënt confronteert met zijn onrealistische gedachten. Hij of zij leert dan dat bepaalde zaken helemaal niet zo risicovol zijn, dat het verantwoordelijkheidsgevoel overdreven is, of dat bepaalde twijfels overdreven zijn.
Uit een groot aantal studies is gebleken dat gedragstherapie effectief is: Na 10 tot 20 behandelsessies treedt bij 85% van de patiënten verbetering op. In 55% van de gevallen is de verbetering groot tot zeer groot.[3]
Voor de meeste patiënten geldt dat een combinatie van gedragstherapie en het gebruik van bepaalde geneesmiddelen (voornamelijk SSRIs) het meest effectief is.

Geneesmiddelen

• SSRIs

  • Fluoxetine (Prozac) gebruikelijke dosis: 80 mg

  • Fluvoxamine (Fevarin) gebruikelijke dosis: 300 mg

  • Sertraline (Zoloft) gebruikelijke dosis: 200 mg

  • Paroxetine (Seroxat) gebruikelijke dosis: 60 mg

  • Citalopram (Cipramil) gebruikelijke dosis: 60 mg

  • Escitalopram (Lexapro)

• Clomipramine (Anafranil) gebruikelijke dosis: 250 mg

• Venlafaxine (Efexor) gebruikelijke dosis: 375 mg

Bijwerkingen (meestal van voorbijgaande aard) van SSRIs kunnen zijn: toename angstgevoelens gedurende de eerste weken, seksuele problemen, diarree, hoofdpijn, misselijkheid en slapeloosheid. Clomipramine: duizeligheid, sufheid, droge mond en seksuele problemen. Venlafaxine: wazig zien, hoofdpijn, seksuele problemen en misselijkheid.