Syndroom van Alport

Arthur Cecil Alport, M.D. (1880 – 1959)

Algemeen
Het syndroom van Alport is een aandoening van voornamelijk de nieren en het gehoor die overerfbaar is via het X-chromosoom. De ziekte leidt bij mannen op jong-volwassen leeftijd tot nierfalen en doofheid, bij vrouwen echter in veel mindere mate en op latere leeftijd. Patiënten hebben bloed en eiwit in de urine.

Geschiedenis
In 1927 schreef de Britse arts Alport zijn klassieke verslag van een familie met dit syndroom. Hij vestigde er de aandacht op dat mannen in deze familie die dit syndroom hadden geërfd, zonder uitzondering progressief nierfalen en doofheid ontwikkelden, terwijl vrouwen veel minder ernstige klachten hadden. Dit overervingspatroon heet 'X-gebonden'. De normale kopie van dit gen op het ene X-chromosoom beschermt de vrouwelijke dragers tegen de effecten van het abnormale Alport-gen op het andere X-chromosoom.
Het komt wel voor dat ook vrouwen nierinsufficiëntie ontwikkelen, maar dit is dan meestal later in het leven. Iedere man krijgt echter slechts 1 X-chromosoom van zijn moeder en een Y-chromosoom van zijn vader; als hij dus een abnormaal X-chromosoom erft is hij niet beschermd en zal het syndroom als jonge volwassene al in volle hevigheid ontwikkelen.

Korte beschrijving
Het syndroom van Alport is een erfelijke aandoening. De oorzaak is een afwijking in de aanmaak van een bepaald type bindweefsel. Dit type bindweefsel geeft steun aan de organen. Hierdoor kunnen bepaalde bloedvaatjes in de nieren het bloed niet meer goed filteren. Het gevolg is dat bloed en eiwitten in de urine kunnen komen. Dit kan onder andere leiden tot hoge bloeddruk. Ook kan er sprake zijn van gehoorverlies en uitpuilen van de ogen. Of en de mate waarin de symptomen voorkomen, verschilt van persoon tot persoon.
In de zeventiger jaren van de vorige eeuw werd al door middel van elektronenmicroscopisch onderzoek aangetoond dat het probleem zich bevindt in de basale membraan van de glomeruli in de nier: al in een vroeg stadium zijn de collageenvezels daarvan zichtbaar onregelmatig, waardoor de membraan dun en kwetsbaar wordt. In 1990 werd aangetoond dat bij het klassieke X-gebonden syndroom van Alport de oorzaak een mutatie van een gen is dat voor een gespecialiseerde vorm van collageen codeert, en dat op het X-chromosoom ligt ('Col4A5').

Diagnose
Alport syndroom wordt vermoed op grond van de bovenstaande symptomen. Met urineonderzoek, stamboomonderzoek en onderzoek van een stukje afgenomen nierweefsel (biopt) kan de diagnose worden gesteld. Steeds vaker is DNA-onderzoek mogelijk.

Behandeling
Alport syndroom is niet te genezen. De behandeling richt zich op vermindering van de hoge bloeddruk met medicijnen. Er kan een bepaald dieet gegeven worden. Dialyse en een niertransplantatie kunnen nodig zijn. Soms kan een gehoorapparaat uitkomst bieden.

Voorkomen/frequentie
Alport syndroom komt ongeveer voor bij 6 op de 1000 mensen met een nieraandoening in Europa.

Overervingspatroon
Alport syndroom erft meestal X-gebonden dominant, soms autosomaal recessief en in zeldzame gevallen autosomaal dominant over. Eventuele X-gebonden overerving kan vaak door DNA-onderzoek van een stukje afgenomen huid (biopt) worden vastgesteld.
Vrouwelijke dragers van het gen hebben bij iedere zoon 50% kans het gen aan hen door te geven; deze jongens krijgen dan altijd de ziekte. Mannen met de aandoening geven het defecte gen aan al hun dochters door maar al hun zonen zijn gezond (die hebben namelijk zijn Y-chromosoom ontvangen).
Er is een zeldzame variant van het X-gebonden syndroom van Alport waarbij de slikfunctie niet goed werkt door afwijkend spierweefsel in de slokdarm. Deze ziekte is gerelateerd aan een afwijking in een ander collageengen ('Col4A6'), eveneens gelegen op het X-chromosoom.

Meer informatie

Syndroom van Alport;
Informatie van de Nierpatiënten Vereniging Nederland;
Nierpatiënten Vereniging Nederland (NVN);
Meer informatie over DNA-diagnostiek van het LOD;
Orphanet